Kazimierz II "Sprawiedliwy, Pogrobowiec" Piast (urodzony przed 28 października 1138 roku, zmarł w Krakowie, 5 maja 1194 roku) herb
Syn Bolesława III "Krzywoustego" Piasta księcia Królestwa Polskiego i Bł. Salomei Berg-Schelklingen, córki Henryka Berg-Schelklingen hrabiego Bergu.
Książę wiślicki od 1166 roku do 1173 roku, książę sandomierski od 1173 roku, regent Kujaw i Mazowsza od 3 kwietnia 1173 roku do po 1177 roku, wielki książę krakowski i zwierzchni książę Polski w 1173 roku oraz od 1177 do 1191 roku oraz od 1191 roku do 5 maja 1194 roku, książę kujawski i mazowiecki od 1186 roku do 5 maja 1194 roku.
Poślubił zapewne w 1163 roku Helenę? Rurykowiczówną (zmarła przed 1185 rokiem), córkę Rościsława Mścisławicza Ryrykowicza, księcia smoleńskiego, wielkiego księcia kijowskiego. Poślubił między około 1185 roku lub 1186 roku Helenę Przemyślidównę (urodzona między 1140 a 1142 rokiem, zmarła 2 kwietnia lub 19 czerwca między 1202 a 1206 rokiem), księżną sandomierską, regentkę krakowsko-sandomierską i Mazowsza, córkę Konrada II Przemyślida, księcia znojemskiego, księcia brneńskiego, księcia Moraw i Marii Vukanović-Urośević, córki Urosza I "Białego" Vukanović-Urośević, wielkiego żupana Serbii.
Przydomek "Sprawiedliwy" - kronikarz Kazimierza II, Wincenty Kadłubek, ani razu nie użył tego określenia wobec księcia, podobnie jak pozostałe źródła z epoki. (Długosz w XV wieku, wymieniając jego zalety nazywa go sprawiedliwym, nie traktuje tego jednak jako przydomka). Dopiero historycy XVI stulecia zaczęli go używać (wywodząc go od wydarzenia, które nigdy nie miało miejsca).
Władca prywatnie.
W wieku lat sześciu utracił matkę i znalazł się pod opieką starszych braci, Bolesława "Kędzierzawego" i Mieszka "Starego". Jako osiemnastoletni młodzieniec został przez braci wysłany jako zakładnik na dwór cesarza Fryderyka "Barbarossy". Przebywał w Niemczech około pięciu lat. Po powrocie bracia znaleźli mu żonę, Helenę, córkę dzielnicowego księcia znojemskiego, Konrada II. Żona przeniosła na dwór księcia tradycje i zwyczaje czeskie. Kazimierz miał z Heleną pięcioro dzieci: najstarszą córkę, i czterech synów. Pierwszy z synów zmarł w dzieciństwie, kolejny, Bolesław został jako kilkunastoletni chłopiec przygnieciony drzewem. Najmłodsi, Leszek i Konrad przeżyli ojca. Niewiele wiemy o edukacji Kazimierza, jednak sądząc po jego zainteresowaniach, musiał posiadać pewne wykształcenie. Lubił grać w kości i uwielbiał wystawne uczty choć nie nadużywał alkoholu. Od swych, często pijanych, gości wyciągał wieści o intrygach i spiskach. Mistrz Wincenty Kadłubek przedstawił nam Kazimierza jako ideał władcy. Wydaje się jednak, że obraz ten nie w pełni odpowiadał rzeczywistości. Książę bez wątpienia odznaczał się rozsądkiem i łagodnością oraz szczodrobliwością. Interesował się sztuką i literaturą. Zmarł nagle w czasie uczty, nie wiadomo, czy w skutek choroby czy trucizny. Pozostawił wdowę Helenę i dwóch małoletnich synów, siedmioletniego Leszka i sześcioletniego Konrada. Pochowany został w katedrze na Wawelu.
Działalność publiczna.
Kazimierz, urodzony po śmierci ojca, nie otrzymał własnej dzielnicy. Po powrocie z Niemiec (około 1163 roku) nadal nie miał własnej ziemi i dopiero po śmierci brata, Henryka Sandomierskiego (zmarłego bezpotomnie), bracia przekazali mu część księstwa sandomierskiego z ośrodkiem w Wiślicy. Wiślica stała się rezydencją książęcą na następnych 10 lat. Za panowania Kędzierzawego Kazimierz zachowywał lojalność wobec brata. Nie skorzystał z propozycji zbrojnego wystąpienia przeciw niemu, wysuniętej przez możnych krakowskich w 1172 roku. Po śmierci Bolesława, Kazimierz rozszerzył swoją dzielnicę o Sandomierz. W 1177 roku, pewny poparcia możnych i rycerstwa małopolskiego, wystąpił przeciw Mieszkowi Staremu. Zajął Kraków i obalił władzę brata, skupiając w swym ręku znaczną część ziem polskich: Małopolskę, Sandomierszczyznę, czasowo Wielkopolskę, a potem Mazowsze i Kujawy (1186 rok). Podporządkowali mu się również książęta wrocławski i głogowski. Polska znalazła się w niedobrej sytuacji. Władało krajem dwóch, skłóconych ze sobą, książąt zwierzchnich i kilku książąt dziedzicznych. Ważnym wydarzeniem po objęciu tronu przez Kazimierza było zwołanie w 1180 roku zjazdu w Łęczycy. Obecni byli arcybiskup gnieźnieński Zdzisław i wszyscy biskupi (także z Pomorza Zachodniego), książęta Odo poznański, Bolesław wrocławski i Leszek mazowiecki oraz liczni dostojnicy. Obrady toczyły się w kolegiacie łęczyckiej i dotyczyły reform polityczno - ustrojowych państwa, a w szczególności przywilejów immunitetowych. Poczynione tam ustalenie zostały zatwierdzone przez papieża. Uchwały łęczyckie zapoczątkowały uprzywilejowanie ekonomiczne Kościoła. Umożliwiły Kościołowi i rycerstwu masowy dostęp do immunitetów, osłabiających władzę księcia zwierzchniego i pogłębiających rozdrobnienie kraju. W polityce zagranicznej władającego we wschodniej części Polski Kazimierza, dominowały sprawy ruskie. Córkę swoją wydał on za księcia ruskiego. Wielokrotnie interweniował w rozbitej na dzielnice Rusi, osadzając na tym terenie swoich zwolenników. W efekcie wpływy polskie objęły cały pas księstw ruskich od Narwi po Karpaty. Kazimierz prowadził także walki na północnych granicach swego państwa. Przeciwnikami byli tu Prusowie i Jaćwingowie. W 1191 roku podczas nieobecności księcia w Krakowie doszło do buntu, wywołanego przez zwolenników Mieszka Starego. Spiskowcom przewodził kasztelan Henryk Kietlicz. Kazimierz szybko odzyskał Kraków, a wziętego do niewoli Bolesława Mieszkowica łaskawie uwolnił i odesłał do ojca. Stłumienie buntu umocniło pozycję Kazimierza wśród panów krakowskich. Analizując okres panowania Kazimierza Sprawiedliwego nie sposób pominąć jego rozległej działalności fundacyjnej i mecenatu artystycznego. Jego rządy to okres świetności grodu w Wiślicy. Dwór książęcy stał się ośrodkiem skupiającym poetów i artystów. Na polecenie księcia, Wincenty Kadłubek spisywał dzieje ojczyste, tworzyli poeci (np. anonimowy autor opowieści o Walgierzu Wdałym). Kazimierz Sprawiedliwy był hojnym fundatorem. Za jego sprawą powstał kościół w Zagościu przy klasztorze joannitów, klasztor cysterski w Sulejowie i kościół pod wezwaniem Panny Marii na terenie podgrodzia w Wiślicy. Z obiektu tego zachowały się tylko fundamenty i w części krypta z piękną posadzką, wykonaną z zaprawy gipsowej, wypełnionej rytami. Nie ma zgodności wśród historyków przy rozpoznaniu umieszczonych tam wizerunków. Prawdopodobnie znajdują się tam postacie Henryka Sandomierskiego i Kazimierza Sprawiedliwego z rodziną. Nad rysunkami wyryto napis "(Wyobrażeni) Ci pragną być deptani, aby móc wznieść się do gwiazd". Obiekt ten, to dzieło najwyższej wartości, jeden z najcenniejszych zabytków polskiej sztuki romańskiej i unikatowe dzieło w skali europejskiej. Fundacją Kazimierza jest także kolegiata Świętego Floriana w Krakowie. Po sprowadzeniu do Krakowa jego relikwii, Święty Florian stał się patronem miasta. Kazimierz Sprawiedliwy zmarł nagle, pozostając w pamięci potomnych, jako potężny książę.
Ofiarą trucizny padł Kazimierz "Sprawiedliwy", najmłodszy syn Bolesława "Krzywoustego". Kazimierz urodził się po śmierci ojca i jako jedyny z książąt nie otrzymał żadnej dzielnicy we władanie. Zmiana nastąpiła po śmierci starszego brata - Henryka "Sandomierskiego", dzięki czemu otrzymał on część jego posiadłości. Sytuacja diametralnie zmieniła się kiedy bracia wszczęli bunt przeciwko seniorowi Mieszkowi "Staremu". Bunt umożliwił Kazimierzowi Sprawiedliwemu na opanowanie dzielnicy krakowskiej i Śląska. Przez 17 lat Kazimierz "Sprawiedliwy" dał się poznać jako dobry polityk, dobroczyńca kościoła, zyskują dzięki temu przydomek "Sprawiedliwy". Rządy Kazimierza trwałyby zapewne dłużej, gdyby nie jego kochanka. W tym przypadku nie chodziło jednak o otrucie księcia, lecz wręcz przeciwnie, jego kochanka chciała mu uprzyjemnić życie, poprawiając jego pożycie seksualne. Wówczas wiele ziół i substancji stosowano nie tylko do tworzenia trucizn, ale także jako afrodyzjaki. Niestety w podanym napoju przedawkowano zawarte w nim zioła o właściwościach toksycznych i książę zamiast cieszyć się swą kochanką, został złożony do grobu.
Bilans panowania.
Kazimierz Sprawiedliwy był zdolnym władcą, zręcznym politykiem, opiekunem Kościoła i mecenasem sztuki. Dzięki jego aktywności politycznej i militarnej liczono się z jego zdaniem nie tylko w Polsce, ale i w sąsiedzkich księstwach ruskich. Za jego panowania rozwijało się osadnictwo, powstało wiele wspaniałych budowli sakralnych. Pod jego władaniem znajdowała się Małopolska i Sandomierszczyzna oraz Mazowsze i Kujawy. Przejściowo władał w, odebranej Mieszkowi Staremu, Wielkopolsce, a jego władzę uznawali książę wrocławski i głogowski. Kazimierz okazał się władcą umiejącym przystosować się do nowych warunków realistą. Nie dążył do odbudowy Polski z czasów pierwszych Piastów. Jego panowanie ostatecznie zamyka okres monarchii wczesnopiastowskiej i utrwala proces rozdrobnienia feudalnego.
Żródła:
Multimedilana Encyklopedia Władców Polski
Mój Historyczny Blog - Tomasz Sanecki
10-03-2024
22-02-2024